Zmiany w sposobie rozliczania kosztów energii cieplnej

2022-04-14, Janusz Gałązka

Ceny surowców wykorzystywanych do wytworzenia energii cieplnej ciągle rosną, dochodzą do tego inne różne opłaty, na które nie do końca ostateczny odbiorca ma wpływ, ale rachunek zapłacić musi. Wszystko to powoduje, że właściciele lokali żądają sprawiedliwego rozliczania kosztów energii cieplnej i chcą zapłacić, tylko za ciepło, które zużyli, czy to na potrzeby centralnego ogrzewania, czy ciepłej wody użytkowej. W niniejszym artykule opiszemy, jakie metody rozliczania kosztów energii cieplnej stosują wspólnoty, spółdzielnie mieszkaniowe, a następnie jak to powinno wyglądać po nowelizacji Prawa energetycznego, a w ślad za nowelizacją wprowadzenia w życie przepisów nowego rozporządzenia - Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 grudnia 2021 r. w sprawie warunków ustalania technicznej możliwości i opłacalności zastosowania ciepłomierzy, podzielników kosztów ogrzewania oraz wodomierzy do pomiaru ciepłej wody użytkowej, warunków wyboru metody rozliczania kosztów zakupu ciepła oraz zakresu informacji zawartych w indywidualnych rozliczeniach i na co muszą przygotować w najbliższym czasie wspólnoty, spółdzielnie i właściciele wielolokalowych budynków. Brak spójnych i kompleksowych przepisów regulujących sposób rozliczania energii cieplnej oraz konieczność dostosowania prawa polskiego do wymogów unijnych – wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2021 r. w sprawie efektywności energetycznej, wszystko to doprowadziło do przyjęcia przez Sejm Ustawy o zmianie ustawy o efektywności energetycznej i innych ustaw, której następstwem są zmiany w prawie energetycznym oraz wprowadzenie w/w Rozporządzenia.
Dotychczas sposób rozliczania energii cieplnej, regulowała jedynie sama ustawa Prawo energetyczne, a dokładnie art. 45a tejże ustawy. Na podstawie wskazanych tam wytycznych, wspólnoty i spółdzielnie tworzyły wewnętrzne regulaminy, które określały sposób rozliczania kosztów zużywanej energii cieplnej. Zgodnie z zapisami ustawy, odbiorca ciepła ma obowiązek rozliczenia kosztów dostawy ciepła, używając określenia odbiorca, ustawodawca miał na myśli właściciela budynku wielorodzinnego, ewentualnie jego Zarządcę. Rozliczeniu podlegają tylko koszty samej zużytej energii cieplnej, bez kosztów związanych z eksploatacją sieci, takie koszty winny być pokrywane z innych źródeł (eksploatacja, fundusz remontowy). Biorąc pod uwagę, iż opłaty związane z energią cieplną stanowią dość duże koszty dla odbiorców tego ciepła, ustawodawca nakazał, konieczność stworzenia regulaminów ich rozliczania, które muszą zostać przyjęte w formie np. uchwały wspólnoty.
Zgodnie z zapisem zawartym w art. 45a ust. 4 ww. ustawy, koszty zakupu dostarczanego ciepła są rozliczane w opłatach pobieranych od lokatorów i użytkowników lokali, przy czym wysokość opłat pobieranych od lokatorów powinna być ustalana w taki sposób, aby zapewniała wyłącznie pokrycie ponoszonych przez odbiorcę kosztów zakupu ciepła. Najprościej ujmując, Zarządca, właściciel budynku powinien tak skalkulować zaliczkę na energię cieplną, aby wystarczała ona na pokrycie zużywanego ciepła, bez konieczności dokonywania ogromnych dopłat po wykonaniu rozliczenia, co ostatnio miało miejsce w wielu spółdzielniach i wspólnotach, a spowodowane to było częstszymi i większymi niż w latach poprzednich podwyżkami cen ciepła przez dostawców, na co pozwalał Urząd Regulacji Energetyki i zapewne w roku bieżącym trend będzie podobny. Według przepisu art. 45a ust. 8 pkt 1 ww. ustawy koszty zakupu ciepła, w części dotyczącej ogrzewania lokali mieszkalnych i użytkowych, rozlicza się stosując metody wykorzystujące:
• wskazania ciepłomierzy,
• wskazania urządzeń wskaźnikowych niebędących przyrządami pomiarowymi w rozumieniu przepisów metrologicznych, wprowadzonych do obrotu na zasadach i w trybie określonych w przepisach o systemie oceny zgodności tzw. podzielniki ciepła,
• lub powierzchnię lub kubaturę tych lokali.
Jak widać, ustawodawca pozostawił zarządcom i właścicielom budynków wielorodzinnych pewną swobodę w wyborze sposobu rozliczania kosztów energii cieplnej. Art. 45a ust 9 określa jakimi zasadami ma kierować się odbiorca ciepła przy jego rozliczaniu, i tak: właściciel lub zarządca budynku wielolokalowego dokonuje wyboru metody rozliczania całkowitych kosztów zakupu ciepła na poszczególne lokale mieszkalne i użytkowe w tym budynku tak, aby wybrana metoda, uwzględniając współczynniki wyrównawcze zużycia ciepła na ogrzewanie, wynikające z położenia lokalu w bryle budynku przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowych warunków eksploatacji budynku określonych w odrębnych przepisach, stymulowała energooszczędne zachowania oraz zapewniała ustalenie opłat zapewniających wyłączne pokrycie ponoszonych przez odbiorcę kosztów zakupu ciepła, w sposób odpowiadający zużyciu ciepła na ogrzewanie i przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Właściciel lub zarządca budynku wielolokalowego wprowadza wybraną metodę w formie wewnętrznego regulaminu rozliczeń ciepła. Z punktu widzenia właścicieli oraz użytkowników mieszkań, najbardziej korzystnym rozwiązaniem wydaje się rozliczenie ciepła wedle wskazań ciepłomierzy. Takie urządzenia są najbardziej dokładne i umożliwiają zdalny odczyt. Niestety nie we wszystkich budynkach, w szczególności w już istniejących, możliwe jest zastosowanie tego rozwiązania. W przypadku starszych mieszkań, nadal często występują tak zwane podzielniki ciepła. Przepisy ustawy prawo energetyczne wciąż pozwalają na ich wykorzystywanie. Ze względu na zawodność podzielników, rozliczenie zużycia ciepła w starszych mieszkaniach może uwzględniać zarówno wskazania tych urządzeń, jak i ogrzewaną powierzchnię. Ustawodawca dopuszcza rozliczanie kosztów energii także, bez wykorzystywania jakichkolwiek urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych, czyli proporcjonalnie do powierzchni użytkowej lokali (ewentualnie ich kubatury). Jest to najprostsza metoda i nadal często stosowana szczególnie we wspólnotach mieszkaniowych, ponieważ mając doświadczenia z rozliczeń przed powstaniem wspólnoty, właściciele pamiętają o ogromnych rozbieżnościach jakie występowały pomiędzy lokalami o podobnej powierzchni i aby tego uniknąć rezygnowali z rozliczeń w oparciu o podzielniki i decydowali się rozliczać proporcjonalnie do powierzchni, Jest to metoda, która najmniej stymuluje właścicieli do oszczędności i wprowadzenie nowych przepisów ma taki sposób rozliczania praktycznie wyeliminować.
Poniżej opiszemy co nowego w sposobach rozliczania energii cieplnej wprowadziła nowelizacja ustawy Prawo energetyczne i wprowadzenie nowego Rozporządzenia. Najważniejsza zmiana dotyczy wprowadzenia obowiązku zamontowania urządzeń służących do rozliczania kosztów ogrzewania oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej, w lokalach w budynkach mieszkalnych wielolokalowych. W przypadku centralnego ogrzewania urządzeniami tymi mają być ciepłomierze lub podzielniki kosztów ogrzewania, a w przypadku ciepłej wody użytkowej będą to wodomierze wody ciepłej. Ponadto wszystkie te urządzenia będą musiały posiadać funkcję zdalnego odczytu. Instalacja tych urządzeń została uwarunkowana technicznymi możliwościami montażu oraz opłacalnością ich zastosowania. Kryteria te zostały szczegółowo określone w Rozporządzeniu.
W ustawie wyraźnie zostało napisane i ustawodawca kładzie na ten zapis duży nacisk, że rozliczanie kosztów powinno się odbywać w oparciu o zamontowane urządzenia, jednakże nadal dopuszczalne jest rozliczanie w oparciu o powierzchnię lub kubaturę lokali, ale tylko i wyłącznie w przypadkach, gdy zastosowanie ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania jest techniczne niewykonalne lub nieopłacalne, co będzie bardzo trudne do wykazania. Jak wspomnieliśmy powyżej, trudno może być zamontować ciepłomierze na starych instalacjach, bez ponoszenia ogromnych nakładów, o tyle nie powinno być większego problemu z zamontowaniem na grzejnikach podzielników ciepła, a koszty ich zakupu i montażu nie są wysokie, więc zasłanianie się nieopłacalnością nie będzie takie łatwe. Właściciele i Zarządcy powinni także wziąć pod uwagę nowe przepisy planując modernizację wewnętrznych sieci centralnego ogrzewania i ciepłej wody, ponieważ będą musieli się zastosować do nowych przepisów.
To czy nowe przepisy będą dotyczyły danego budynku wielolokalowego, tak naprawdę zależy od tych dwóch aspektów opisanych powyżej, a mianowicie możliwości technicznych zamontowania urządzeń pomiarowych oraz ich opłacalności i to zarządcy budynków, będą musieli dokonać odpowiednich przeliczeń oraz sprawdzić pod względem technicznym instalacje, i na podstawie tych informacji zostanie określone, czy nowe przepisy dotyczą danej nieruchomości czy nie. Wymagania w zakresie warunków technicznych oraz opłacalności stosowania urządzeń zostały szczegółowo opisane w §4-§6 rozporządzenia, i tak:
Ciepłomierze - stosuje się w przypadku, gdy instalacja centralnego ogrzewania w lokalu znajdującym się w budynku wielolokalowym posiada jednopunktowy układ zasilania w ciepło wszystkich grzejników znajdujących się w danym lokalu oraz dodatkowo muszą być łącznie spełnione następujące warunki:
• analiza techniczna wykaże, że występuje techniczna możliwość zastosowania tych ciepłomierzy,
• analiza ekonomiczna przeprowadzona dla okresu pięcioletniego wykaże, że projektowana oszczędność energii w wyniku zastosowania ciepłomierzy jest wyższa niż koszt zakupu, montażu i eksploatacji tych urządzeń,
• zostały zainstalowane zawory posiadające głowice termostatyczne na grzejnikach usytuowanych w lokalach znajdujących się w budynku wielolokalowym,
• węzły cieplne umożliwiają zminimalizowanie strat ciepła wynikających z transportu nośnika zewnętrzną instalacją odbiorczą.
Podzielniki kosztów ogrzewania - stosuje się w przypadku, gdy nie ma technicznych możliwości instalacji ciepłomierzy oraz dodatkowo są spełnione łącznie następujące warunki:
• analiza techniczna wykaże, że występuje techniczna możliwość zastosowania podzielników kosztów ogrzewania,
• analiza ekonomiczna przeprowadzona dla okresu pięcioletniego wykaże, że projektowana oszczędność energii w wyniku zastosowania podzielników kosztów ogrzewania jest wyższa niż koszt zakupu, montażu i eksploatacji tych urządzeń,
• zostały zainstalowane zawory posiadające głowice termostatyczne na grzejnikach usytuowanych w lokalach znajdujących się w budynku wielolokalowym,
• węzły cieplne umożliwiają zminimalizowanie strat ciepła wynikających z transportu nośnika zewnętrzną instalacją odbiorczą.
Wodomierze do pomiaru ciepłej wody użytkowej służące do rozliczeń kosztów zakupu ciepła na przygotowanie ciepłej wody użytkowej stosuje się w przypadku, gdy są spełnione łącznie warunki:
• analiza techniczna wykaże techniczną możliwość montażu tych urządzeń,
• analiza ekonomiczna przeprowadzona dla okresu pięcioletniego wykaże, że projektowana oszczędność energii w wyniku instalacji wodomierzy jest wyższa niż koszt zakupu, montażu i eksploatacji tych urządzeń.
Podsumowując, celem wprowadzenia opisanych powyżej zmian jest oczywiście dostosowanie prawa polskiego do unijnego, ale po drugie stworzenie prawa, które umożliwi racjonalne korzystanie z energii cieplnej w budynkach wielolokalowych, poprzez montaż urządzeń umożliwiających rzetelny podział i rozliczanie tych kosztów. Na koniec warto podkreślić, że w większości istniejących budynków, które posiadają instalację centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej, spełnione są warunki zarówno techniczne jak i ekonomiczne i montaż urządzeń pomiarowych tam, gdzie ich jeszcze nie ma, będzie obowiązkowy.