cięcia pielęgnacyjne drzew i krzewów

2019-04-16, Redakcja Wspólnych Spraw

Okres wiosny, to czas intensywnych prac pielęgnacyjnych dla właścicieli roślin znajdujących się w ogródkach, sadach, na skwerach czy innych gruntach i terenach zielonych. Temat ten jest niezwykle obszerny, a wielokrotna nowelizacja ustawy o ochronie przyrody spowodowała, że wielu osobom trudno się zorientować, jaki obowiązuje stan prawny. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze dla wspólnot mieszkaniowych przepisy dotyczące pielęgnacji drzew i krzewów, zasady ingerencji w ekosystem i podaje praktyczne porady.
Koniec zimy i wczesna wiosna to najlepszy okres dla uporządkowania i przeglądu drzewostanu. Skupimy się na trzech rodzajach zabiegów pielęgnacyjnych: przycinaniu drzew i krzewów, ich wycinaniu oraz nasadzaniu.
Ustawa o ochronie przyrody nie nakłada obowiązku uzyskania uzgodnień czy zezwoleń w zakresie wykonywania cięć koron drzew i krzewów. Wspólnota nie ma więc ustawowego obowiązku występowania o takie zezwolenia, a organ administracji nie ma podstaw do ich wydania (wyjątkiem jest zieleń na terenach wpisanych do rejestru zabytków, gdzie zarówno pielęgnacja, jak i usuwanie drzew i krzewów wymaga zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). Nie mniej jednak wójt, burmistrz albo prezydent miasta może wymierzyć administracyjną karę pieniężną za zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewłaściwym wykonaniem zabiegów pielęgnacyjnych (Art. 88 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody), którą ustala się w wysokości opłaty za usunięcie drzewa, pomnożonej przez 0,6.
Ustawa o ochronie przyrody reguluje zasady, w jaki sposób drzewa powinny być przycinane. Zgodnie z jej przepisami przycięcie 30% masy zielonej drzewa oznacza jego uszkodzenie. Za to grozi kara. Większy procent przycięcia masy korony to większa kara, bo przycięcie 50% masy zielonej drzewa traktuje się jako jego zniszczenie. W praktyce więc powinno się usuwać do 25% masy zielonej drzew. Dotyczy to oczywiście gałęzi, na których wyrastają liście. Nawet wtedy, gdy jeszcze ich nie ma. Natomiast gałęzie suche możemy usunąć bez problemu. Większe przycinki są możliwe w przypadku drzew, które w młodości miały formowane korony. Wtedy chodzi o to, aby utrzymać kształt, który nadano im wcześniej. Większe przycinki są możliwe również wtedy, gdy chodzi o przywrócenie statyki drzewa. Wtedy jednak trzeba wykonać dokumentację fotograficzną, która potwierdzi, że zabieg był konieczny. Należy ją przechowywać przez 5 lat.
Konieczne jest jednak wyraźne rozróżnienie wykonania cięć od wycięcia, gdyż w przypadku usunięcia (wycięcia) drzew i krzewów z terenu wspólnoty, nie ma zastosowania zwolnienie ze złożenia wniosku o zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów, “jeżeli drzewa lub krzewy rosną na nieruchomości stanowiącej własność podmiotów innych niż osoby fizyczne, np. jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi”. Do takich jednostek należą wspólnoty mieszkaniowe.
Niezwykle ważne są okresy wykluczające cięcia koron drzew i krzewów. Nie należy wykonywać tych zabiegów w okresie lęgowym ptaków, jeżeli w koronach drzew i krzewów znajdują się gniazda ptaków. Zgodnie z art. 52 ustawy o ochronie przyrody okresem ochronnym ptaków jest czas pomiędzy 1 marca, a 15 października. W tym czasie obowiązuje bezwzględny zakaz niszczenia gniazd, ostoi i siedlisk, jaj oraz form młodocianych ptaków. Za zniszczenie miejsc lęgowych ptaków i lęgów ptasich dokonujący lub zlecający prace, w wyniku których naruszone zostaną powyższe nakazy pociągnięty zostanie do odpowiedzialności karnej.
Zwróćmy również uwagę, że zbyt obszerne cięcia osłabiają żywotność całego drzewa. Im częstsze i poważniejsze cięcie, tym więcej ran i miejsc infekcji dla grzybów i bakterii. Drzewa iglaste już nie odbudują swych koron po przycinaniu (podobnie jak klon, jawor). Cięcie gałęzi powinno być wykonywane w trakcie okresu wegetacyjnego, a ograniczane w fazie spoczynku, z powodu zagrożenia patogenami, oraz wiosną, gdy drzewa wypuszczają liście. Prac nie należy przeprowadzać w kwietniu, maju i czerwcu, gdyż w tym okresie drzewa korzystają z energii zmagazynowanej w poprzednim sezonie, większość z niej przeznaczając na formowanie liści. Jest to również aktywny okres dla wielu chorób i patogenów grzybowych. Nie należy także ciąć drzew późną jesienią i wczesną zimą, gdyż może to prowadzić do uszkodzeń mrozowych. Najlepszym okresem są miesiące letnie i późna zima. Drzewa iglaste i liściaste można przycinać cały rok, jednak przyjęło się że silnych cięć dokonuje się w okresach bezlistnych, wówczas jest lepiej widoczna budowa korony drzewa. Wyjątek stanowią gatunki: brzoza, grab, klon – ciecie od czerwca do września oraz orzech, orzesznik, skrzydłoorzech – cięcie od 15 lipca do 15 sierpnia. Gatunki kwitnące: jabłonie śliwy, wiśnie, głogi tniemy po kwitnieniu. Do gatunków źle znoszących cięcie należą: kasztanowce, robinie, wiązy, klony (z wyjątkiem jesionolistnego), buki , brzozy, orzechy, skrzydłoorzechy. Rasumując, prace polegające na cięciach pielęgnacyjnych drzew i krzewów powinny być przeprowadzane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach, jako cięcia:
- sanitarne poprzez usuwanie martwych konarów lub zamierających gałęzi,
- redukcyjne kiedy to celowo zmniejsza się koronę w przypadku drzew mających słabe korzenie,
- kompensacyjne, umożliwiające regenerację po uszkodzeniu mechanicznym, np. przez roboty budowlane (kompensatą nazywamy zrównoważenie i odtworzenie uschniętego drzewostanu za usunięcie drzewa),
- korygujące (inaczej bezpieczeństwa) - zmniejszające rozmiar drzewa zagrażającego ludziom lub w razie kolizji z infrastrukturą albo budynkami,
Wszystkie z wymienionych rodzajów cięć powinny być poprzedzone ekspertyzą stanu ﬁtostatycznego drzew lub wykonywane na podstawie aktualnej gospodarki drzewostanem. O ich zakresie powinien zdecydować konsultant drzew. Cięcie nie może być wykonane za blisko pnia (cięcie płaskie), powoduje to bowiem problemy z zarastaniem rany przez żywe tkanki. Nie można jednak również zostawić zbyt długiej pozostałości po gałęzi (tak zwanego czopa), gdyż obumrze ona i będzie pożywką dla patogenów. W żadnym wypadku nie można dopuścić, by przy cięciu gałęzi odrywał się od pnia płat kory. Należy wykonywać cięcia na tzw. „obrączkę". Polega to na podcięciu gałęzi od dołu, usunięciu jej za nacięciem, a następnie wyrównaniu poprzez obcięcie na granicy zgrubienia zwanego „obrączką". Sposób ten stosuje się zarówno w wypadku suchych, jak i żywych gałęzi. Nie zaleca się natomiast smarowania ran drzewa. Nie udowodniono, że smarowanie w jakikolwiek sposób wspomaga gojenie się ran, a osłonięcie martwych tkanek w środkowej części rany stwarza lepsze warunki do rozwoju patogenów.
Nim przystąpimy do cięcia drzewa, zastanówmy się czy jest ona rzeczywiście konieczne. Gdy drzewo osiąga właściwą wysokość przestaje rosnąć i zaczyna aktywnie redukować wielkość korony, odrzucając samoczynnie niepotrzebne gałęzie . Jeżeli stwierdzimy, że w koronie drzewa są suche, być może nadłamane, chore gałęzie, które stwarzają zagrożenie należy je bezwzględnie usunąć pamiętając, by nie uszkodzić zdrowej tkanki. Jest to tzw. cięcie sanitarne. Cięcie korygujące przeprowadzamy jeżeli musimy ograniczyć wielkość korony oraz, gdy pędy zbyt mocno rozrosły się i przeszkadzają w swobodnym poruszaniu się lub rosną zbyt blisko budynku. Optymalnie można usunąć 20% masy asymilacyjnej (w uzasadnionych przypadkach 30%). W przypadku korekcji dużej korony powinna być ona przeprowadzana etapami z nawrotem minimum dwuletnim. Zbyt intensywne ciecie konarów, spowoduje tworzenie się kęp niekontrolowanych przyrostów. Konieczne jest wówczas wykonanie cięcia odtwarzającego koronę. Zabieg ten może trwać nawet kilka lat, a cięcia wykonuje się w nawrotach 1-2 letnich. Zbyt wysokie podcięcie drzewa (podkrzesywanie – widoczne często wzdłuż dróg i pól) zaburza statykę drzewa. Powoduje przeniesienia środka ciężkości drzewa, co sprawi że drzewo nie jest w stanie oprzeć się silnym podmuchom wiatru, co prowadzi w konsekwencji do złamań.
Nie zawsze osoba odpowiedzialna za zieleń jest w stanie sobie poradzić z przycinaniem gałęzi. Ze względów bezpieczeństwa cięciem grubych konarów powinna się zająć specjalna firma wyposażona w odpowiedni sprzęt, wyposażenie ochronne oraz oczywiście odpowiednie umiejętności. Tak więc ważne jest zlecenie tej usługi odpowiedniej jednostce.Wynajęta do przeglądu drzewostanu profesjonalna firma, powinna ocenić stan rosnących drzew i wówczas na podstawie dokonanej oceny wykonać niezbędne prace, które będą polegały na cięciach korekcyjnych, usunięciu porażonych bądź obumarłych gałęzi, a czasem również na wycięciu martwych już drzew.
Czasami przycinanie drzew jest dla nich dobre. Zdarzają się sytuacje w których zabieg przycinania wykonywany jest nieprawidłowo, bądź jest zwyczajnie nadużywany. Niekiedy jest wykonywany w niewłaściwym terminie.
Należy zadbać o to, aby drzewa były przycinane w sposób prawidłowy. Nie można dopuścić do nadmiernej redukcji korony czy ogławiania. Cięcia powinny być wykonywane jedynie po to, aby drzewo było cały czas w dobrej kondycji, bądź ze względów bezpieczeństwa, kiedy suche konary zagrażają mieszkańcom. Zmodyfikowany został przepis zawierający katalog dopuszczalnych zabiegów w koronie drzew. Dostosowano go do różnych potrzeb prowadzenia cięć w koronach drzew, np. cięć prowadzonych w celu przywrócenia naruszonej statyki, na podstawie odpowiedniej dokumentacji dendrologicznej. Grube gałęzie drzew skracamy kilka centymetrów nad bocznym odgałęzieniem; odcięcie w przypadkowym miejscu powoduje, że znaczna część konaru usycha. Skracając żywopłot, zarówno z iglaków, jak i gatunków zrzucających liście, najlepiej naciągnąć sznurek, który wyznaczy równą linię ciecia. Najczęściej używa się ręcznych nożyc o długich ostrzach, które dobrze tną wiele drobnych gałęzi naraz. Jeśli chcemy odmłodzić stary żywopłot i odcinać przy tym grubsze gałęzie, lepiej użyć piły elektrycznej lub spalinowej. Standardowo żywopłoty skraca się co roku na wiosnę o 10-20 cm. Linię cięcia bocznego prowadzimy lekko ukosem, aby żywopłot rozszerzał się ku dołowi. Do cięcia wybieramy dzień z temperaturą dodatnią. Pojedyncze cienkie gałęzie odcinamy 0,5-1 cm nad pąkiem, a grubsze kilka centymetrów nad bocznym odrostem. Powierzchnia cięcia powinna być lekko ukośna (aby woda spływała z rany na zewnątrz), a także gładka - dlatego tak ważne są ostre narzędzia.
Zdrowe drzewo z reguły posiada dużą i gęstą koronę, natomiast chore drzewo ma często wiele suchych gałęzi.
Regularne przycinanie korony, poza fizjologicznymi uwarunkowaniami, pozbawia środowisko dobroczynnego wpływu drzewa, pogarsza mikroklimat osiedli i komfort życia mieszkańców. Tak więc, jeśli nie ma takiej potrzeby, nie przycinajmy drzew zdrowych. Przycinanie drzew zawsze jest dla nich w mniejszym lub większym stopniu szkodliwe. Najczęściej popełnianym błędem jest nadużywanie tego zabiegu lub jego nieprawidłowe wykonanie, na przykład przeprowadzanie w nieodpowiednim terminie. Należy zapobiegać drastycznym cięciom drzew, takich jak znaczna redukcja korony czy ogławianie. Im zdrowsze drzewo, tym pełniejsza jest jego korona, i odwrotnie. Cięcia wykonuje się jedynie ze względu na utrzymanie drzew w dobrej kondycji lub bezpieczeństwo. Wykonywane zbyt często mogą niestety osłabić żywotność drzewa z powodu utraty części organów produkcyjnych. Miejsce po świeżym cięciu jest otwartą bramą dla grzybów i bakterii. Drzewa iglaste oraz liściaste takie jak jawor i klon niestety nie odbudują już swojej korony po poważnym cięciu. Niezwykle ważna jest prawidłowa technika cięcia drzew, przy użyciu odpowiednich narzędzi. Wszelka ingerencją w koronę drzewa musi mieć swoje uzasadnienie, a usuwanie żywych konarów i gałęzi musi być ograniczone do minimum. Cięcie gałęzi o średnicy większej niż 3 cm należy wykonać na 3 razy w celu uniknięcia tzw. ,,odrywu”. Płaszczyzna cięcia powinna znajdować się tuż za obrączką (zgrubienie u nasady gałęzi), która powinna pozostać nienaruszona. Świeże powierzchnie rany powstałe po piłowaniu powinny zostać gładkie, bez poszarpanych brzegów, a następnie zabezpieczone tak, aby zabezpieczyć drzewo przez wnikaniem patogenów.
Niezwykle szkodliwym sposobem redukcji rozmiarów drzewa, praktykowanym przez wiele ﬁrm zajmujących się pielęgnowaniem drzew, jest ogławianie. Prowadzi ono często do powstawania zaburzeń w statyce drzew ze względu na podniesienie lub przesunięcie ich środka ciężkości.
Najczęstszy błąd, czyli cięcia ogławiające, przeprowadzane są na każdym drzewie pod pretekstem zapewnienia bezpieczeństwa, bez fachowej analizy, czy rzeczywiście są one konieczne. Usuwając od 50 do 100% ulistnionej korony drzewa, doprowadza się do stopniowego jego obumierania (tzw. zagłodzenia drzewa). Drastyczne cięcia na zbyt grubych konarach powodują powstawanie rozległych ran. Infekcje ran skutkują zazwyczaj późniejszym poważnym rozkładem drewna. Pojawiające się masowo odrosty, usytuowane w osłabionych przez działanie grzybów miejscach, rozłamują się i wyłamują, z biegiem czasu stwarzając zagrożenie, którego początkowo starano się uniknąć. Właściwie wykonane cięcie powinno być niewidoczne na pierwszy rzut oka. Usunięcie zbyt dużej liczby gałęzi podczas jednego zabiegu pogarsza bilans energetyczny drzewa, ale również wpływa negatywnie na zachwianie jego statyki, dlatego jednorazowo nie można usuwać więcej niż 1/4 objętości korony. Cięcie gałęzi może być wykonane w wypadku konieczności usunięcia martwych, porażonych patogenami lub zamierających gałęzi, niebezpieczeństwa zachwiania statyki drzewa, ale również w razie konieczności zapewnienia widoczności. Zawsze należy przycinać lub usuwać gałęzie uszkodzone na skutek robót budowlanych i remontowych. Cięcia krzewów wykonywane są najczęściej według jednego schematu, bez uwzględniania terminów kwitnienia, okresów gojenia ran i regeneracji pędów oraz gabarytów, które krzewy docelowo osiągają.
Najpopularniejsze są trzy sposoby cięcia: ogławianie, przerzedzanie i odmładzanie. Ogławianie polega na przycięciu wszystkich pędów, również grubych, na tej samej wysokości (zwykle na obwodzie korony) z intencją obniżenia wysokości krzewu. Zabieg ten skutkuje zazwyczaj brakiem kwitnienia krzewów przez kilka lat po cięciu i, co gorsze, intensywnym rozwojem pędów poniżej cięcia. Prowadzi to do bardzo dużego zagęszczenia krzewu, odtworzenia wysokości lub wyrośnięcia powyżej pierwotnej wysokości. Często też wiąże się z zatraceniem charakterystycznego pokroju, który po nieumiejętnych cięciach jest zdeformowany i mało ozdobny. Duże gabaryty krzewu po regeneracji powodują konieczność następnego cięcia, a to, wielokrotnie powtarzane, prowadzi do uschnięcia krzewu. Ogławianie stosowane jest często w wypadku żywopłotów i to zawsze jest techniką niewłaściwą. Aby uzyskać prawidłowo zagęszczony żywopłot, należy ściąć rośliny na 30-40 cm, a kolejne cięcia stosować po uzyskaniu przyrostów od 5 do 15 cm, w zależności od gatunku.
Jeszcze większe problemy sprawia odmładzanie. Zabieg ten, podobnie jak grube cięcia drzew, powoduje wyczerpywanie się rezerw energetycznych, a dodatkowo inwazję patogenów i w efekcie obumarcie krzewu. Odmładzanie nie jest problemem na dobrze pielęgnowanych krzewach o gęstych, regularnych, prawidłowo rozbudowanych koronach. Konieczne jest wtedy usunięcie starych, pojedynczych pędów, zbyt wyciągniętych poza koronę lub zdeformowanych. W wypadku większości gatunków niemających zdolności regeneracyjnych zastosowanie takiej terapii skutkuje obumarciem krzewu. Czasami krzewy przerzedzone, zdeformowane, słabo oświetlone i bez zdolności regeneracyjnych lepiej jest zastąpić nowymi nasadzeniami.
Ważne jest cięcie krzewów w pierwszych trzech latach po posadzeniu. Wtedy z kilku pędów możliwe jest zbudowanie kształtnej korony. Istnieją gatunki krzewów, które bez cięć nigdy nie będą w pełni dekoracyjne (np. hortensja bukietowa). Cięcie pędów nad drugim lub trzecim pąkiem i powtórzenie tego zabiegu nad uzyskanymi rozgałęzieniami powoduje zagęszczenie krzewu. Zamiast kilku ciężkich kwiatostanów powodujących rozłamywanie się krzewu uzyskuje się wiele drobniejszych kwiatostanów i przez to ładnie zabudowany, kształtny krzew. Bardzo istotny jest termin cięcia krzewów. W większości wypadków ma on ogromny wpływ na efekt ozdobny, głównie w kontekście kwitnienia. Krzewy kwitnące latem tniemy wczesną wiosną (np. hortensje, pięciorniki), natomiast krzewy kwitnące wiosną należy ciąć w poprzednim sezonie wegetacyjnym (np. forsycję, tawułę wczesną, bez lilak).